Stress op het werk
In november van 2017 heb ik een Fellowship (Honoris Causa) ontvangen van het International Institute of Organisational Psychological Medicine (IIOPM) voor mijn bijdrage aan dit nieuwe vakgebied en studierichting. Voor het binnenkort te verschijnen Oxford Textbook of Organisational Psychological Medicine, heb ik het hoofdstuk Stress and Relaxation in the Workplace geschreven. Dit is een onderzoek naar:
- De kosten van stress op de werkvloer in Europa, de VS en Australie.
- De oorzaken van stress op de werkvloer.
- De werking van het brein bij stress.
- De consequenties van stress.
- De meest algemeen aanvaarde interventies.
- De beste interventies op de werkvloer.
- De rol van perceptie op het ervaren van stress.
- De invloed van veerkracht en weerbaarheid op stress.
- Hoe je als onderneming stress kunt voorkomen, begeleiden en repareren.
In het tijdschrift AGConnect (juni 2018) van de Koninklijke Nederlandse Vereniging van IT professionals (KNVI) is de Nederlandse conclusie (in beknopte versie, vertaald uit Engels) gepubliceerd. De pdf is te lezen door op de foto te klikken. Het gehele artikel is voor leden beschikbaar op de site van AGConnect.
De volledige conclusie staat hieronder:
Stress en ontspanning op het werk
Stress is de disbalans tussen de eisen die onze omgeving aan ons stelt en ons vermogen om adequaat te reageren op deze eisen. Er is een discrepantie tussen de hoeveelheid uitdaging/druk die wordt uitgeoefend in een bepaalde situatie en de vaardigheden die nodig zijn om op gepaste wijze de uitdaging aan te gaan. In een werksituatie wordt stress ook omschreven als de fysieke en emotionele reacties die optreden wanneer de vereisten van de baan niet overeenkomen met de capaciteiten, middelen of behoeften van de werknemer. Stress is de natuurlijke reactie van lichaam en geest op eisen en/ of bedreigingen, en komt voort uit onze aangeboren vecht– of vluchtreactie op werkelijk of gepercipieerd gevaar. Gepercipieerd is een belangrijk woord, want voor ons zenuwstelsel is het moeilijk om onderscheid te maken tussen echte dreiging en beleefde dreiging; beide worden op dezelfde manier ervaren.
De kosten van chronische stress op het werk zijn hoog. Zowel de financiële als de menselijke kosten. Vanuit financieel oogpunt zijn stress gerelateerde problemen enorm voor organisaties, de samenleving als geheel en voor het individu dat stress ervaart. Gezien de hoge kosten van stress zou men verwachten dat de meeste bedrijven (training) programma’s hebben voor stresspreventie en/of stressherstel voor hun medewerkers, maar dit is zelden het geval. Veel organisaties weten niet wat ze moeten doen met stress en/of geloven dat de kosten van dergelijke programma’s te hoog zijn. Maar het tegendeel is waar. Hoewel er nog niet genoeg onderzoeken zijn om de impact van preventie- en herstelprogramma’s te verifiëren, tonen empirische gegevens aan dat bedrijven die wel zulke programma’s hebben, een daling van kosten en ziekteverlof rapporteren, een hogere arbeidstevredenheid hebben en een algehele toename signaleren van het welbevinden.
De menselijke kosten zijn aanzienlijk. Van meldingen van meer ruzie met dierbaren, slaapstoornissen tot ernstige aandoeningen zoals angst, depressie, burn-out, hart- en vaatziekten en zelfs diabetes.
De aanwezigheid van stress op de werkplek hangt nauw samen met het gevoel van controle dat iemand ervaart. Hoe minder controle iemand ervaart hoe meer stress. Veel van de huidige interventies hebben tot doel zoveel mogelijk omgevingsstressfactoren te verminderen. Dit is een goed en noodzakelijk gegeven. Echter, omdat stress een subjectieve ervaring is en sterk wordt beïnvloed door onze persoonlijke kaart van de werkelijkheid en de betekenis die we aan onze ervaringen geven, moeten we concluderen dat interventies ter beperking van stress zich moeten concentreren op het herwinnen van een interngevoel van controle. Dit is vooral relevant wanneer we ons beseffen dat wanneer stress optreedt, door de werking van de amigdala (hersenkern), de invloed van externe sensorische stimuli toeneemt, waardoor onze aandacht zich meer richt op externe beperkingen. Dit gebeurt omdat we bij stress meer zintuig gedreven beginnen waar te nemen waardoor er een steeds grotere behoefte aan controle van de (stressvolle) omstandigheden plaatsvindt. Omdat we niet alle externe stressvolle factoren kunnen controleren ervaren we steeds minder controle.
De drie kern-interventies voor preventie- en herstelprogramma’s van stress op de werkplek zijn:
- Managen van staat (gemoedstand)
Het aanleren van het vermogen om van iemand om zijn of haar staat te kunnen beïnvloeden en zo een gestreste staat te veranderen. Uiteindelijk stelt dit het individu in staat om zijn of haar gemoedstoestand te verbeteren en deze te optimaliseren zodat ze meer past bij de werkzaamheden van een bepaald moment. Bijvoorbeeld van “gefrustreerd” naar “kalm-geconcentreerd” of van “angstig” naar “zelfverzekerd”.
- Verhoog het eigenaarschap van het betekenisgevend vermogen
Het verhogen van de bewustwording dat een ervaring geen betekenis op zich heeft, maar betekenis heeft omdat we het onze persoonlijke betekenis geven. De betekenis die we toekennen aan een ervaring activeert vervolgens nieuwe betekenis (bijvoorbeeld: je kunt je onzeker voelen over een taak die je moet volbrengen en over deze onzekerheid kun je je gefrustreerd voelen). Deze ketens van opeenvolgende betekenis activeren uiteindelijk de gestreste staat. Afhankelijk van de kwaliteit van onze betekenisgeving kunnen we zowel distress (leed) als eustress (euforie) ervaren. Interpreteren we een ervaring als positief (door er een positieve betekenis aan toe te kennen) zal dit leiden tot eustress. Interpreteren we dezelfde ervaring als negatief (door er een negatieve betekenis aan toe te kennen) ervaren we distress. Veel mensen zullen hun eigen invloed op hun betekenisgeving pas verkennen als ze ervan uitgaan dat de omgeving (context) niet kan worden veranderd. Zolang we geloven dat er nog iets aan onze omstandigheden kan veranderen, houden we koppig vast aan de wens om onze omgeving te veranderen in plaats van onze betekenisgeving. Empirisch onderzoek heeft aangetoond dat individuen jarenlang aan het idee, dat verandering van hun omstandigheden mogelijk is, vast kunnen houden zonder dat de externe beperkingen daadwerkelijk (kunnen) veranderen. Datzelfde empirische onderzoek vertelt ons dat hoe eerder we het feit omarmen dat onze ultieme vrijheid in ons vermogen ligt om zelf te kunnen beslissen wat iets voor ons betekent, des te sneller we antwoorden zullen vinden op stress die we ervaren.
- Verhoog de veerkracht
Veerkracht is ons vermogen om effectief om te gaan met verandering. In onze huidige (werk) omgeving vinden veranderingen zo frequent plaats dat mensen moeten kunnen vertrouwen op een sterk gevoel van veerkracht. Wanneer verandering verandertin tegenslag, neemt onze veerkracht af. Veerkracht is complex. Tegenslagen worden ervaren door externe stressvolle factoren en situaties maar ook wanneer we niet kunnen voldoen aan onze eigen interne normen. Om veerkracht te herwinnen, moeten we alle factoren aanpakken die verband houden met een haperende veerkracht. Dit betekent een combinatie van niveau 1-interventies (coping strategieën) en niveau 2-interventies die gericht zijn op het veranderen van o.a.: eigenwaarde; empowerment; eigenaarschap van betekenisgeving; het veranderen van beperkende overtuigingen en het veranderen van het toekomstperspectief.
Het werken aan deze zaken kan ook gunstig zijn voor angstherstel, depressie en burn-out. Onderzoek toont aan dat de bedrijfscultuur een belangrijke invloed heeft op de aanwezigheid van stress in een organisatie. Het is gebleken dat het werken aan zowel de elementen van de bedrijfscultuur die stress veroorzaken in combinatie met de individuele aanpak van stressreductie (zoals hierboven beschreven) het meest effectief is. Uit de praktijk blijkt echter dat niet alle organisaties open staan om te onderzoeken welke bedrijfsaannames bijdragen aan stress op de werkplek.
Inzicht in hoe stress op de werkplek ontstaat en het voorkomen en herstellen van de nadelige gevolgen ervan, zal zowel de financiële als de menselijke kosten van stress op het werk verminderen. Het begrijpen van stress op de werkplek en het effect van interventies zoals hierboven beschreven, halen het probleem uit het medische perspectief naar een werkplekperspectief. Dit maakt het voor organisaties makkelijker om preventie en herstelprogramma’s te incorporeren en het taboe rondom stress te reduceren.
Dit is een Nederlandse samenvatting van het hoofdstuk Stress and Relaxation in the workplace uit het boek Oxford Textbook for Organisational Psychological Medicine dat binnenkort verschijnt.
Wassili Zafiris is Fellow en bestuurslid van het International Institute for Organisational Psychological Medicine. Hij heeft een mental coach- en trainingspraktijk en helpt organisaties en individuen met het implementeren van stressreductie en herstelprogramma’s. Zijn website is: wassilizafiris.nl